ΑΝΑΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ ΑΠΟ ΤΟ onlemnos.gr – ΑΡΘΡΟ ΤΗΣ ΚΑΤΕΡΙΝΑΣ ΦΙΚΑΡΗ
Περιποιεί τιμή για τη Λήμνο η συμμετοχή της ιστορικού Όλγας Ματζάρη στον συλλογικό τόμο-μελέτη των Πασχάλη Ανδρούδη, Αικατερίνης Μάρκου και Δημήτρη Λούπη «The Ottoman Monuments in Greece Revisited. A Tribute in the Memory of Machiel Kiel» (Αθήνα: Υπουργείο Πολιτισμού – Hellenic Organization of Cultural Resources Development, 2025). Ο τόμος περιλαμβάνει 51 άρθρα από πεδία όπως αρχιτεκτονική, αρχαιολογία, ιστορία, ιστορία της τέχνης και κοινωνική/ιστορική ανθρωπολογία.
Η έρευνα της Όλγας Ματζάρη, η οποία είναι αφιερωμένη στη μνήμη του Θανάση Παπαδόπουλου, εξετάζει δύο οθωμανικά σχέδια του 1824 που απεικονίζουν το Κάστρον (σημερινή Μύρινα) και τον προμαχώνα Τάπια, αναλύοντας με ακρίβεια τη χωρική οργάνωση της πόλης. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στις παλιές συνοικίες της πόλης: τις χριστιανικές Ρουμ Μαχαλεσί (Varoş/Varousi) κατά μήκος του Ρωμέικου Γιαλού και Τσας (Çarşı/Çaşi) στους νότιους και δυτικούς πρόποδες της Τάπιας, καθώς και στις μουσουλμανικές συνοικίες Καλέ Αλτί κάτω από το κάστρο και πίσω από το τζαμί του Νιγιαζί Μισρί και τη συνοικία του Τζεντίτ Τζαμί πίσω από την αγορά. Μέσα από την ταύτιση δρόμων, λιμανιών και συνοικιών με το σημερινό αστικό τοπίο, η εργασία αναδεικνύει τη συνέχεια της Μύρινας στον χρόνο και συμβάλλει ουσιαστικά στη διατήρηση της συλλογικής μνήμης και της τοπικής ταυτότητας.
Πρόκειται για ένα εξαιρετικά τεκμηριωμένο και ουσιαστικό έργο, με ιδιαίτερη αξία για τη διάσωση και την κατανόηση της τοπικής ιστορίας της Λήμνου και ειδικότερα της Μύρινας. Με συνδυασμό αρχειακής έρευνας, προσεκτικής ανάλυσης των οθωμανικών σχεδίων και κριτικής ανάγνωσης των πηγών, η συγγραφέας φωτίζει όχι μόνο την πολεοδομική και αμυντική οργάνωση της πόλης, αλλά και τους μηχανισμούς της εξουσίας και της μνήμης. Ιδιαίτερα σημαντική είναι η ανάδειξη της απόκλισης μεταξύ εικόνας και πραγματικότητας, στοιχείο που ενισχύει την ιστορική αξιοπιστία της μελέτης.
Ακολουθούν ενδεικτικά αποσπάσματα της μελέτης:
Μπορείτε να δείτε το πλήρες κείμενο στον σύνδεσμο της Academia
Οι γειτονιές της Μύρινας (Κάστρον)
Στο σχέδιο επισημαίνονται με φράσεις δύο από τις συνοικίες του Κάστρου.
Η πρώτη είναι η χριστιανική συνοικία «Rum Mahallesi», η οποία εκτείνεται κατά μήκος του παραλιακού μετώπου του Ρωμέικου και συνεχίζεται προς το εσωτερικό της πόλης. Απεικονίζεται ως ιδιαίτερα πυκνοδομημένη και όλα ή σχεδόν όλα τα σπίτια της διαθέτουν σαχνισιά (τουρκ. sahnişin). Ο πυρήνας της συνοικίας ήταν αρχικά η υστεροβυζαντινή συνοικία «Εμπορείον», που βρισκόταν εκτός των τειχών, στους πρόποδες της χερσονήσου. Σταδιακά, η συνοικία επεκτάθηκε προς τη συνοικία του μητροπολιτικού ναού, που ιδρύθηκε κατά την πρώιμη οθωμανική περίοδο. Το 1782 η συνοικία αναφέρεται ως Varoş, ενώ από το 1813 και εξής τόσο σε οθωμανικές όσο και σε χριστιανικές πηγές απαντά με τους όρους Varoş / Varousi, αντί του Rum.
Η δεύτερη συνοικία που επισημαίνεται είναι η «Çarşı Mahallesi», η οποία αποτελείται από δύο συστάδες κτιρίων στις δυτικές και τις νότιες πλαγιές του λόφου της Τάπιας. Η νοτιοδυτική συστάδα είναι ιδιαίτερα πυκνοδομημένη, κυρίως με μονώροφα και σε μικρότερο βαθμό διώροφα κτίρια, ορισμένα από τα οποία διαθέτουν σαχνισιά και εξωτερικές κλίμακες στις όψεις τους. Αντίθετα, η βορειοδυτική συστάδα αποτελείται από λίγα και αραιά τοποθετημένα κτίρια. Τρία από αυτά – τα μόνα τριώροφα στο σχέδιο – απεικονίζονται με ιδιαίτερη λεπτομέρεια, όπως η μνημειακή εξωτερική κλίμακα με κιγκλίδωμα σε ένα από αυτά.
Αν και ο όρος çarşı στα τουρκικά σημαίνει «αγορά» και πολλές πόλεις της Ελλάδας διέθεταν συνοικία Çarşı, στην περίπτωση του Κάστρου πρόκειται για εσφαλμένη απόδοση του τοπωνυμίου Chashi / Tsas. Η συνοικία αναφέρεται σε οθωμανικά έγγραφα από το 1813 ως Çarşu Mahallesi, ενώ το 1847 καταγράφεται ορθά ως Çaşi. Στις χριστιανικές πηγές αναφέρεται σταθερά ως Τσας, Τσάσι ή Τζάσι. Πιθανολογείται ότι το τοπωνύμιο είναι ρωσικής προέλευσης και πως σημαίνει σταθμό ή παρατηρητήριο, και ότι άρχισε να χρησιμοποιείται μετά το 1770, όταν οι Ρώσοι είχαν στρατοπεδεύσει στην περιοχή.
Η τρίτη χριστιανική συνοικία του Κάστρου, το Ανδρόνι / Ένδρον, δεν επισημαίνεται ούτε απεικονίζεται στο σχέδιο, πιθανότατα λόγω της απόστασής της – περίπου 1 χλμ. – από το λιμάνι και το κέντρο της πόλης. Ωστόσο, η θέση της υποδηλώνεται από τη φράση «Androni mountain», η οποία είναι γραμμένη στη χαμηλή χερσόνησο που κλείνει από βορρά τον κόλπο του Ρωμέικου Γιαλού και βρίσκεται δυτικά της συνοικίας. Η χερσόνησος είναι γνωστή τουλάχιστον από την ύστερη βυζαντινή περίοδο με το όνομα Πέτασσος.
Παρότι στο σχέδιο απεικονίζονται μόνο οι χριστιανικές συνοικίες του κέντρου , στο Κάστρο υπήρχαν και μουσουλμανικές συνοικίες. Πριν από τα μέσα του 19ου αιώνα, οθωμανικές πηγές αναφέρουν τη Cami-i Atik Mahallesi και την Cami-i Cedid Mahallesi. Η πρώτη, η παλαιότερη μουσουλμανική συνοικία της πόλης, αναπτύχθηκε γύρω στα μέσα του 16ου αιώνα και οι κατοικίες της στο σχέδιο βρίσκονται ανάμεσα στους ανατολικούς πρόποδες της χερσονήσου του κάστρου και στο τζαμί του Νιγιαζί Μισρί. Τοπικά ήταν γνωστή ως Kale-Altı, δηλαδή «κάτω από το κάστρο». Η δεύτερη, η νεότερη μουσουλμανική συνοικία, είχε στον πυρήνα της το Cami-i Cedid, το οποίο δεν απεικονίζεται στο σχέδιο αλλά υπήρχε πάνω στον δρόμο της αγοράς, και εκτεινόταν ανατολικά και βορειοανατολικά του τζαμιού.
Η Ντάπια
Ένα έγγραφο μας αποκαλύπτει ότι ο Μεχμέτ Πασάς, μουχαφίζης (φρούραρχος) της Λήμνου το 1824, διέταξε την κατασκευή ενός λίθινου προμαχώνα με έξι πολεμίστρες απέναντι από το κάστρο της Λήμνου, προκειμένου να προστατευθεί η πόλη από επιθέσεις ξένων. Το κάστρο δεσπόζε πάνω από τα δύο λιμάνια της πόλης. Το έγγραφο αναφέρει ότι οχυρώσεις με κανόνια κρίθηκαν απαραίτητες για την προστασία της πόλης από επιθέσεις των Ρώσων και άλλων «εχθρών της πίστης». Έτσι, εκτός από το κάστρο που έλεγχε τα δύο λιμάνια, θεωρήθηκε σκόπιμο να κατασκευαστεί και ένας λίθινος προμαχώνας στον απέναντι λόφο. Για την κατασκευή του χρησιμοποιήθηκαν ασβέστης και συνδετικό υλικό γνωστό ως κονίαμα χορασάνι. Ο προμαχώνας διέθετε έξι πολεμίστρες, από τις οποίες οι τρεις έφεραν κανόνια. Με αυτόν τον τρόπο ενισχύθηκε η άμυνα της πόλης.
Σύμφωνα με το έγγραφο, μετά την ολοκλήρωση των νέων οχυρώσεων, στις 23 Σεβάλ 1239 του ισλαμικού ημερολογίου – ημερομηνία που αντιστοιχεί στην 21η Ιουνίου 1824 – ο φρούραρχος απέστειλε στον σουλτάνο Μαχμούτ Β΄ το σχέδιο του προμαχώνα, καθώς και εκείνο του παλαιού κάστρου και της πόλης με τα δύο λιμάνια της. Αφού εξέτασε το σχέδιο, ο σουλτάνος ρώτησε τον Μεχμέτ Πασά γιατί στον νέο προμαχώνα είχαν τοποθετηθεί μόνο τρία κανόνια, ενώ υπήρχε χώρος για άλλα τρία. Το έγγραφο αναφέρει ότι επρόκειτο να εκδοθεί φιρμάνι – βασιλικό διάταγμα – με το οποίο θα διατασσόταν η ενίσχυση του προμαχώνα σύμφωνα με τις επιθυμίες του σουλτάνου.
ΠΗΓΗ: https://onlemnos.gr/i-limnos-gia-alli-mia-fora-ston-charti-tis-diethnous-istorikis-erevnas-i-myrina-ton-archon-tou-19ou-aiona-mesa-apo-ti-matia-tis-olgas-matzari/?fbclid=IwY2xjawO9zV9leHRuA2FlbQIxMQBzcnRjBmFwcF9pZBAyMjIwMzkxNzg4MjAwODkyAAEeL_xCDhhV8p4jY6UkYWlnBH7JyIK4xqCLvEVgJ4TJD8EJmYreBoa4jyV55Fk_aem_YLuMsMzLkQZQErAfnBJOoA